İnsan fıtratında, kendi kusur ve hatalarını araştırıp düzeltmek yerine, başkalarının kusur ve noksanlarını bulup teşhir etmek gibi bir meyil vardır.
İnsanın imtihanına ve nefsiyle yapacağı cihadına vesile olması için, Cenab-ı Hak tarafından nefsimize takılan bu meyillerin menfi olanları, ancak o meyillerin aksini yapmak suretiyle ıslah edilebilir.
Başkalarını çekiştirmek, onların yokluğunda kusur ve ayıplarını sayıp dökmek ve nazardan düşürmeye çalışmak, nefsin tavırlarının en başında gelenidir. Bu arada gıybet, koğuculuk, hatta iftiralar oluyormuş, nefis bunları hiç nazara almaz. Halbuki, nefse en ağır ve nâhoş gelen işlerin başında, kendisinin tenkit edilmesi veya kendi yokluğunda kusur ve ayıplarının sayılıp dökülmesi gelir. Kendisine yapılan bu menfi muamelelere canı sıkılan insan, aynı şeyi başkalarına nasıl yapar, anlamak mümkün değil.
Sahabe-i Kirama bakalım: Onlar bir araya geldiklerinde başkalarını değil, kendi kusur ve hatalarını anlatarak, diğer kardeşlerinden Allah’ın affetmesi için dua isterlermiş. Zaten, insanın kendi kusur ve hatasını itiraf etmesi, istiğfar etmesini, yani Allah’tan af dilemesini, o da İlâhî affa nail olmasını netice verir.
Bu bakımdan, başkasının gözündeki çöpü görmek yerine, kendi gözümüzdeki merteği görmek, sonra itiraf ve istiğfar ederek affa nail olmak daha iyi olmaz mı?
Evet, tenkit olmalı ve yapılmalı, ama önce kendi nefsimiz tenkit edilmeli. Zira, nefis muhasebesine vesile olan tenkit olgunlaşmaya sebeptir. Hem de tenkit müspet olmalı, yapıcı olmalı. Çünkü yıkıcı tenkitler sosyal hayatın tahribine sebep olur. Bir cemaatte veya cemiyette yıkıcı tenkit varsa, o cemaatin dağılması için başka sebep aramaya gerek yoktur. Tek başına yıkıcı tenkit bu işi yapmaya yeterlidir.
Bediüzzaman’ın tespit ettiği gibi “En müthiş bir maraz ve musibetimiz, cerbeze ve gurura istinat eden tenkiddir. Tenkidi eğer insaf işletirse, hakikati rendeler. Eğer gurur istihdam etse, tahrip eder, parçalar.”
Evet, hak namına, hakikat hesabına olmayan ve gurura istinat eden yıkıcı tenkit, bilerek veya bilmeyerek de yapılsa, neticesi tahriptir. Allah her türlü yıkıcı tenkitlerden muhafaza etsin.
asyanur.info samicebeci.net (YouTube-Sami Cebeci videoları)
